معرفی ساز تمبک

تمبک یا تنبک این ساز شبیه گلدان پایه دار است. تمبک جزو سازهای کوبه ای است و اصطلاحا به آن ضرب یا دمبک هم گفته می شود.

تمبک را به صورت افقی طوری که دهانه ی بزرگتر آن رو به بیرون باشد روی ران پای چپ می گذارند و با دو دست بر پوسته ضربه می زنند. این ساز در اندازه های متفاوتی ساخته می شود. به همین دلیل، طول و قطر و دیگر اندازه های آن کاملا مشخص نیست.

اسم تمبک یادآور صدای ساز است، تم برای ضربه به وسط پوست و بک برای ضربه به اطراف آن. در عرض تنه ی تمبک شیار (عاج) هایی ایجاد می شود که از لغزیدن ساز در هنگام نواختن جلوگیری می کند. این شیار ها را زمانی می توان ایجاد نمود که تنه خاتم کاری و یا تزئین نشده باشد.

نت نویسی برای تمبک معمولا بر روی حامل سه خطی است. به این ترتیب که ناحیه مرکزی پوست روی خط اول، ناحیه میانی روی خط دوم و ناحیه کناره ی پوست روی خط سوم علامت گذاری می شود. اما باید این را در نظر داشت که بسیاری از کتابهای تمبک هم هستند که به روش یک خطی نوشته شده اند.

از انواع تمبک می توان به تمبک تک نوازی در اندازه ی کوچک تر و تمبک زورخانه ای در اندازه ی بزرگ اشاره کرد. در تمبک به علت توانایی اجرایی اصوات مختلف بم  و زیر و حتی استفاده از چوب بدنه، انواع حروف زینت، ریز، تریل و گلیساندو را در کیفیت های متفاوت می توان اجرا کرد.

تمبک از نظر ساختمان آن 5 قسمت دارد.

 قسمت اول آن پوست است که جنس آن پوست شتر ،گوساله ،بز و یا گوسفند  میباشد .

قسمت دوم دهانه بزرگ است که پوست را روی آن می کشند و اندازه قطر آن بهتر است بین 27 تا 29 سانتی متر باشد. هرچند برای کودکان تمبک های کوچک تری میتوان تهیه کرد.

قسمت سوم کاسه ساز است که به آن تنه ساز هم می گویند. لازم به ذکر است جنس ساز از چوب است هر چند تمبک های فلزی و یا فایبرگلاس هم ساخته شده اند اما چوب جنس اصلی آن است . این ساز را از هر چوبی میتوان تراشید اما بهترین جنس چوب درخت توت ،گردو و زبان گنجشک و افرا است. از قدیم یک کنده درخت را میتراشیدند که به این تنبک تکه ای میگویند اما اکنون به دلیل اینکه برای تمبک های با دهانه بزرگ تر باید کنده درخت کهنسال تری استفاده شود و قیمت ساز افزایش میابد سازندگان ترکه های چوب را کنار هم میچینند و چسب میزنند و در نهایت آن را تراش میدهند که به این تمبک ها ترکه ای میگویند.

قسمت چهارم  که لوله ای شکل است نفیر نام دارد

قسمت پنجم که به صورت شیپوری شکل است دهانه کوچک یا شیپوری نام دارد.

از نظر صدا تمبک ها را میتوان به سه دسته تقسیم کرد : 1. تمبک با صدای زیر یا همان صدای تیز یا نازک 2 . تمبک با صدای متوسط یا میانه خوان که نه خیلی تیز است نه خیلی بم 3 . تمبک با صدای بم یا کلفت

البته باید در نظر داشت صدای تمبک در شرایط آب و هوایی متفاوت ممکن است تغییر کند .یعنی در روزهای ابری و بارانی و یا مناطق شرجی و مرطوب پوست رطوبت هوا را به خود جذب کرده و صدای آن بم تر میشود و در روزهایی آفتابی و خشک یا در مناطق گرم و خشک صدای آن تیز تر میشود. زمانی که صدای ساز در اثر رطوبت بم میشود میتوان به کمی حرارت ملایم سشوار یا وسایل گرمایش دیگر که به طور غیر مستقیم استفاده می کنیم پوست را گرم کنیم تا رطوبت آن کم شده و صدای آن تیز تر شود .باید سعی شود با دست چرب روی پوست ضربه نزد و از مالیدن هیچ نوع ماده ای به پوست تمبک خودداری کنید. بهتر است هر چند وقت یک بار پوست ساز را کف شامپو و دستمال نم دار تمیز کرده و فورا با دستمال خشک آن کف را از روی ساز پاک کنید.

باید به این نکته توجه داشت که سازهای کوبه ای مثل تمبک و دف و ..  ساز هایی هستند که بیشتر برای گروه نوازی و همراهی با ساز های دیگر کاربرد دارند  هر چند بسیاری از نوازندگان بزرگ با آن تکنوازی هم میکنند اما قالبا ساز های کوبه ای ساز های تکنوازی نیستند اما نبود ساز کوبه ای در یک گروه موسیقی کمبود بزرگی است و کاملا محسوس است.

پیشنهاد میشود اگر عاشق ریتم و ساز های ضربی هستید سراغ این ساز ها بیایید.

باید توجه داشت که تجربه معلم تمبک باید بسیار بالا باشد و از خصوصیات یک معلم خوب تمبک میتوان به این موارد اشاره کرد:

1 . معلم باید از مترونوم استفاده کند

2 . معلم باید از آهنگ ها و تصنیف هایی برای هم نوازی و درک بهتر ریتم ها و تصنیف خوانی استفاده کند

3 . آموزش صحیح و دقیق ریتم خوانی را آموزش دهد

4. معلم تمبک نباید از تئوری موسیقی و دیکته موسیقی برای هنرجو غافل شود

از نوازندگان بزرگ تمبک می توان به اساتید گرانقدر حسین تهرانی ،  محمد اسماعیلی ،  ناصر فرهنگ فر ، هوشنگ مهرورزان ، بهمن رجبی ، امیر ناصر افتتاح ، فربد یداللهی ، نوید افقه و …  رانام برد.

اگر با تماشای دست یک نوازنده ساز کوبه ای مثل تمبک محو  و پر از انرژی می شوید و در دل خود آرزوی نواختن آن ساز را پیدا می کنید پس شما برای آموزش آن مناسب هستید در غیر این صورت زمان خود را بر روی ساز های ملودیک صرف کنید.
سهراب فرتاش